Έθιμα πρωτοχρονιάς στην Ελλάδα

Reblogged from: http://www.enetpress.gr/

Tης Νότας Χατζηαναστασίου
Οι μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς έχουν μια ιδιαίτερη μαγεία για μικρούς και μεγάλους. Η ζεστή γιορτινή ατμόσφαιρα στις όμορφα στολισμένες πόλεις και χωριά ολοκληρώνεται με τα έθιμα που αναβιώνουν αυτές τις μέρες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και τα οποία καλό είναι όσο μπορούμε να τα διατηρούμε.

Στη ζεστή ατμόσφαιρα της ελληνικής οικογένειας τηρούνται πολλά έθιμα για καλή τύχη όλο το χρόνο, όπως το «ποδαρικό», το κρέμασμα της κρεμμύδας στην πόρτα και το σπάσιμο του ροδιού. Από τα αρχαία χρόνια ακόμα, τόσο η κρεμμύδα όσο και το ρόδι αποτελούσαν σύμβολα ευημερίας, αφθονίας για την οικογένεια και καλοτυχίας για τους απογόνους.

Με την αλλαγή του χρόνου, την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, σπάμε ένα ρόδι μπροστά στην πόρτα του σπιτιού μας. Το σπάσιμο του ροδιού είναι ένα από τα πιο γνωστά και τα πιο αγαπημένα έθιμα της πατρίδας μας. Το ρόδι εξάλλου είναι σύμβολο τύχης και ευημερίας.

Παλαιότερα, ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού έπαιρνε μαζί του στην εκκλησία την ημέρα της Πρωτοχρονιάς στην λειτουργία του Αγίου Βασιλείου ένα ρόδι για να ευλογηθεί και στη συνέχεια πήγαινε στο σπίτι του όπου έπρεπε να χτυπήσει το κουδούνι, να του ανοίξουν χωρίς να χρησιμοποιήσει το κλειδί του και στη συνέχεια να μπει μέσα με το δεξί πόδι και να σπάσει το ρόδι, ώστε να κάνει εκείνος το «καλό ποδαρικό» .
Όταν έμπαινε έριχνε κάτω το ρόδι με δύναμη, για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες ολοζώντανες παντού , ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να πει «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες οι ρώγες του ροδιού, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά.»

Σε πολλά χωριά, αλλά και εδώ στην πόλη, οι κάτοικοι κρεμούν μία κρεμμύδα στην πόρτα τους. Το επόμενο πρωί, η παράδοση θέλει τον πατέρα ή την μητέρα της οικογένειας να χτυπούν με αυτή τα παιδιά τους ελαφρά στο κεφάλι, για να τα ξυπνήσουν και να παρακολουθήσουν όλοι μαζί την λειτουργία του Αγίου Βασιλείου.

Οι παλιοί Αθηναίοι περίμεναν τον Άη Βασίλη το βράδυ της παραμονής με τα φώτα αναμμένα και ολάνοιχτες τις πόρτες των σπιτιών τους κι όπως έλεγε η γιαγιά « Ο Άη Βασίλης παιδιά μου είναι κουρασμένος, διψασμένος και πεινασμένος από το μακρινό του ταξίδι για να μοιράσει τα δώρα σε όλα τα παιδιά του κόσμου.» Έτσι λοιπόν, έστρωναν το μεγάλο τραπέζι στην τραπεζαρία με όλων των ειδών τα φαγητά και τα γλυκίσματα αλλά και ένα ποτήρι νερό που τον περίμενε ειδικά για να τον ξεδιψάσει όταν θα ερχόταν σπίτι.

Γύρω από αυτό το πανέμορφο τραπέζι καθόταν και η οικογένεια, το βράδυ της παραμονής, περιμένοντας ν΄αλλάξει ο χρόνος. Τα μεσάνυχτα έσβηναν τα φώτα για να φύγει ο παλιός ο χρόνος και άναβαν ξανά, μετά από λίγο, για να υποδεχθούν όλοι με αγκαλιές και φιλιά τον καινούργιο. Τα παιδιά κρεμούν παπούτσια και κάλτσες στα παράθυρα και στο τζάκι, περιμένοντας να περάσει ο Άη Βασίλης και να τους τα γεμίσει με τα δώρα που του ζήτησαν στο γράμμα που του έστειλαν.

Στο νησί της Κεφαλλονιάς αλλά και στα υπόλοιπα Επτάνησα ο καινούργιος χρόνος έρχεται γεμάτος αρώματα! Οι κάτοικοι το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς βγαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνια και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας «Ήρθαμε με ρόδα και ανθούς να σας ειπούμε Χρόνους Πολλούς», ενώ η τελευταία ευχή της βραδιάς είναι «Καλή Αποκοπή», δηλαδή με το καλό να φύγει ο παλιός ο χρόνος.

Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπως στην Αριδαία Πέλλας, στην Καρδίτσα και σε χωριά της Κοζάνης των οποίων οι κάτοικοι κατάγονται από τον Πόντο, αναβιώνει ένα έθιμο, που συμβολίζει τη γονιμότητα της γης. Τις ημέρες μεταξύ Χριστουγέννων και Φώτων, πομπή μεταμφιεσμένων «οι μωμόγεροι», ξεχύνονται στους δρόμους χορεύοντας στους ήχους των παραδοσιακών οργάνων.

Στη Λήμνο το τραπέζι της πρώτης μέρας του χρόνου στρώνεται με αφθονία φαγητών και γλυκών προοιωνίζοντας την αφθονία των αγαθών για όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Εκτός όμως από τα φαγητά, τοποθετούν απαραίτητα στο τραπέζι κλαδιά ελιάς, ένα μεγάλο ρόδι και ένα μπολ γεμάτο μέλι, σύμβολο ευτυχίας και ευγονίας για κάθε σπιτικό.

Στη Δυτική Μακεδονία Μπουμπουσιάρια ονομάζονται τα καρναβάλια που γίνονται την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια στη Σιάτιστα και τα γύρω χωριά, καθώς και στα Βλαχοχώρια των Γρεβενών.

Η Καλή Χέρα στην Κρήτη είναι ένα έθιμο σύμφωνα με το οποίο δίνεται ένα χρηματικό ποσό σαν δώρο σε παιδιά που θα επισκεφθούν κάποιο σπίτι την Πρωτοχρονιά – συνήθως από παππούδες και θείους- ενώ μερικές δεκαετίες παλιότερα, «η καλή χέρα» ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά και σε πολλές περιπτώσεις δεν ήταν καν χρήματα, αλλά απλά ένα κέρασμα.

Τέλος το έθιμο της κοπής της Βασιλόπιτας είναι ένα από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν με πολλή αγάπη ως τις μέρες μας.
Έχει τις ρίζες του σε μία ιστορία που συνέβη πριν από εκατοντάδες χρόνια στην Καισάρεια της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία, όταν την πολιορκούσε ένας αδίστακτος στρατηγός, ο οποίος απαίτησε όλο το χρυσάφι της πόλης, για να σταματήσει την πολιορκία.

Ο επίσκοπος Μέγας Βασίλειος προσευχήθηκε για να προστατεύσει την πόλη και στη συνέχεια έδωσε τα χρυσαφικά που είχε μαζέψει από τους κατοίκους της. Κατά την παράδοση όμως και όταν ο στρατηγός πήγε να δει τα λάφυρά του, έγινε ένα θαύμα. Ένας καβαλάρης όρμησε πάνω σ΄αυτόν και τους στρατιώτες του και έσωσε την πόλη. Για να επιστραφούν τα χρυσαφικά στους κατοίκους ο Μέγας Βασίλειος είπε και ζύμωσαν ψωμάκια, στα οποία έβαλαν μέσα και από κάτι. Με αυτό τον τρόπο κάθε οικογένεια έπαιρνε ένα ψωμάκι που κόβοντάς το έβρισκε μέσα κάποιο χρυσαφικό. Ήταν ένα ξεχωριστό ψωμάκι, η βασιλόπιτα ! …

Κάθε χρόνο λοιπόν, την πρώτη μέρα της νέας χρονιάς κόβουμε την βασιλόπιτα αναζητώντας το κρυμμένο φλουρί! Όποιος το πετύχει είναι και ο τυχερός της χρονιάς έχοντας τις ευχές όλων για υγεία, ευτυχία και αγάπη!